Di kaya pinapagastos lang nila tayo?

Nung bata pa ko ay masasabi kong mas konti lang ang pagpipilian ng mga pagkakalibangan, pagugugulan ng oras o pagkakaabalahan kung ikukumpara sa ngayon. Noon e pag dating ng hapon lalo tuwing bakasyon ay lalabas lang ako para maghanap ng kapwa ko bata para maglaro ng mga uso ng panahon na yun. Minsan teks, o kaya tansan, balat ng mga kendi, laste o kaya mga maliliit na plastic na action figures. O kaya naman ay yung mga larong pangkalye ang ginagawa namin tulad ng tumbang preso, agawan base, luksong tinik, luksong baka, tagu taguan, taya tayaan, patintero  at kung ano ano pa.

Pag uwi naman sa bahay, manonood ng tv. Palabas e mga educational tulad ng Batibot, Sesame Street o kaya mga cartoons at mga kiddie shows na hindi pa tagalized. Ingles ang salita pero walang problema naman sa min yun at talagang inaabangan namin sa araw araw ang mga palabas na ito.

Ilang away bata na kaya ang nangyari dahil lang sa tansan?

Ilan pa sa naaalala kong libangan ay magbasa ng mga pambatang komiks. Maraming magagandang kwento at aral ang mapupulot bukod sa nakakalibang talaga noon ang pagbabasa ng komiks. Kaya rin siguro ako naging hooked sa pagbabasa hanggang ngayon ay dahil sa nakagisnan ko ngang pagbabasa noon ng komiks.

Wala pang internet. Wala pang online gaming Wala pang mga cellphone, gadgets at kung ano anong makabagong gamit. Malamang, ma-bo-bore ang kabataan ngayon kung ilalagay sila sa panahon na kinagisnan ko noon.

Kadalasan naman ngayon pag bakasyon sa eskwela, maraming mga iba’t ibang uri ng summer camps na ginaganap kung saan pinapadala ng mga magulang ang kanilang mga anak, gusto man nila o puwersahan. Merong sa iba’t ibang uri ng sports, o kaya ay pag-aaral ng isang kasanayan sa sining o musika at kung ano ano pa. Ang mga hangarin ng mga ganitong mga gawain ay para maimprove ang ilang mga aspekto sa buhay ng kanilang mga anak, pangunahin na rito ang physical, emotional , psychological at kasama na rin ang social skills nila dahil sa pakikisalamuha sa kanilang kapwa batang pumasok sa mga programang ito.  Sa panahong ito ng bakasyon, kinakailangan pa rin ng mga bata na gumising ng maaga para pumasok sa mga programang ito. Pero mabuti naman sa mga bata ang masanay na gumising ng maaga.

Ilan pang mga gawain sa mga bakasyon na ginagawa ngayon ng kabataan ay umattend ng mga review classes para makapasa sa entrance exams sa mga pamantasang gusto nilang pasukan. Noon, hindi pa ito uso pero ngayon e kabi kabilaan na ang mag nagbibigay ng ganitong uri ng serbisyo. Binabandera pa nila ang passing rate sa mga major universities ng mga reviewers nila para talagang makahatak ng mga papasok sa kanilang programa.

This is you.

Ilan pa sa mga nakikita kong mga bagay na pinagkakaabalahan ng kabataan ngayon na wala noon ay yung mga “english lessons” lalo para sa mga gustong makapasok sa mga call centers ngayon. Isa ang Call Center sa mga patuloy na lumalagong industrya sa bansa at talagang dumadami ang pangangailangan nila ng mga empleyado taon taon. Kaya naman marami rin talaga ang nahahatak sa mga trainings na ganito para maging handa sila at matanggap sa mga call center companies. Maganda rin kasi ang suelduhan sa ganitong kumpanya. Malaki rin ang pinapasok nitong pera sa ating bansa.

Isa pang napansin ko ay ang pabata ng pabata ang pinapapasok sa eskwela. Sa kin noon ay nanay ko lang ang nagturo sa kin magbasa sa edad na apat hanggang lima. At sa gulang na anim na taon ang karaniwang pinapasok sa eskwela ang kabataan sa aking henerasyon. Sa ngayon, tatlong taon pa lang puede na.  Ang pinakabago pa nga tulad ng napanood ko kanina sa isang balita ay kahit sanggol raw ay puede nang turuan at ginagawa pa ito sa nangungunang pamantasan sa ating bansa.  Tatlo hanggang anim na buwan raw ay puede nang ipasok sa eskwelang ito kasama ng kanilang mga ina. Ayon daw ito sa pag-aaral ng mga eksperto at makakatulong daw ito sa mas maayos na development ng mga bata.

Kumpara sa kung anong pinagkakaabalahan at pinaggugugulan ng oras ng mga kabataan noon at ngayon, masasabi kong halos pareho lang ng hangarin at binubunga ng mga ito. Physically, mentally, socially and emotionally, nagkakaroon ng maraming positibong epekto sa kabataan ang iba’t ibang aktibidades na ito.

Ang malaking kaibahan lamang, sa ngayon ay pinagkakagastusan  ng ilang mga magulang para maipasok ang kanilang mga anak sa ganitong  mga uri ng programa. May pagkakataon pa nga na mas mahal ang bayad sa ganito kesa sa mismong tuition sa eskwela ng kanilang mga anak. At minsan pa nga ay labag sa kalooban ng mga bata ang makilahok sa ganitong bagay kung di lang sila pinilit ng kanilang mga magulang.  Di tulad noon na kusa at gustong gusto ng mga bata ang mga bagay na pinagkakaabalahan nila.  

Napakarami nang nagbago. Andaming mga bagong sistema na unti unting nadagdag sa pamumuhay ng tao. Marahil ay kaya nawala na rin ang ilan sa mga ginagawa natin noon ay dahil sa maraming pinauso ang mga tao na tingin nila’y mas makakabuti at makakatulong sa pagabot ng pangarap at tagumpay ng kabataan ngayon.  Sa sobrang busy ng mga tao, yung mga bagay na noon ay nakukuha natin ng libre ay kailangan nang pagkagastusan sa ngayon. Sa sobrang gusto nating maging mas simple at madali ang buhay, sinusubukan nating gawing mas organisado ang takbo ng pamumuhay ng mga bata sa pamamagitan ng mga programang nabanggit.

Sa dami ng mga nauusong mga sistema at programa na sinusunod ng maraming tao ngayon na bunga sa mga pag-aaral ng mga eksperto, iiwan ko na lang sa inyo ang pagsagot sa mga katanungang ito. Puede nyong ilagay sa comment section ang sagot:

1.       Mas malaki nga ba ang tsansa na mas maging maayos at matagumpay ang kinabukasan ng mga batang ito kumpara sa mga bata noon?

2.       Nagiging mas malikhain at produktibo nga ba sila kumpara sa mga bata noon?

3.       Worth it ba ang pagkagastusan natin ang mga bagay na ito na ayon sa lipunan ay magbibigay ng bentahe sa ating mga kabataan?

4.       Magiging mas masaya kaya ang buhay ng mga bata ngayon?

Kung nagustuhan mo po ang artikulong ito, kung maari po ay i-share ito gamit ang iyong Facebook o Twitter account gamit ang mga button sa ibaba o ang floating icons sa bandang kanan para maenjoy din ito ng iba. At i-like din ang ating Facebook page sa pagpindot ng "like button" sa may upper right at gayun din sa pagfollow sa ating Twitter account para sa updates sa aking blog. Salamat po.   
 

The Opinionated Filipino

If only opinions can be converted into money, Filipinos would be one of the richest in the world.

Let’s admit it that Filipinos are one of the most opinionated people in the world today. On a positive note, it shows that somehow, we Filipinos are aware that there are things happening around us and we not just know about it but we have something to say about it.

It’s more visible now especially thru the social media and it happens to all ages. You’ll even see elementary students debating with adults on online forums regarding certain topics - I’m not saying that this is totally a good thing but it happens.

Oh yes, you are.  (Photo from communicatingacrossboundaries.files.wordpress.com)

But on the bad side of being the opinionated people that we are, there seemed to be some important things that we lack on this behavior. We tend to simply react on issues but only to the point of criticizing but unknowingly acting the opposite of what we are saying. This, I will discuss further to explain what I mean and you might be surprised that most of us are also guilty of doing it.

These things that I will expound below, if we match with our active throwing of commentaries, might help this trait of ours become more effective and beneficial in our nation building:

Perform your “Due Diligence” – the term due diligence is usually attributed to the business world being “an act of doing reasonable investigations and researches on ventures or investments before diving into it”. But currently, we see the term being used to describe the research or investigations that we do before doing any decisions in our daily lives. And also before taking sides on any topics or issues. The lack of it is what I see as the main culprit why being opinionated is viewed negatively nowadays. 

A lot of people are being quick on the trigger due to sensationalized news bombarded to us by the traditional media. Today, we see people getting fully swayed emotionally by just reading “news titles or headlines”. Then the “reporter” will add further influence by voicing out their “unsolicited advice and opinions” on the issue while the more important details of the news are being left out.  To avoid being victim to this scenario, my suggestions are; don't be too quick to judge nor to take sides. Then do your own research. Look at the pros and cons of both protagonists. Then test them against your own moral standards.  And look on the things with proper perspective by putting yourself in the shoe of the people who are mainly concerned with it. After doing all of these, you’ll see that your opinions will be improved, more sound and balanced than what they were before.

How about you?

Act on your “Circle of Influence” to affect your “Circle of Concern” –  As Stephen Covey mentioned on his book “The 7 Habits of Highly Effective People”, people can’t usually help but become reactive on our “circle of concern” when it will be better for us if we act on what he calls as our “circle of influence”. There are some things that we can’t do anything directly with like minimizing corruption in the government, curbing terrorism, increasing gas prices and a lot of national issues that we can categorize as within our circle of concern. By knowing our concerns, we can start working on things that are within our circle of influence and eventually, affect our circle of concern. 

Here are some very good examples to explain this. Two current hot topics that are being debated not just among the business and government leaders but also within the common people in different online forums, first the country’s mining policy and the second one is the cutting of trees within the vicinity of SM Baguio. At first glance, choosing which side to be with is very easy. We all agree that we should take care of our environment, right? Rampant mining and cutting of trees are both bad for the environment so giving our support to those who are against these two is the good choice, isn’t it? 

I already saw a lot of groups and websites created for their fight against mining in the country. “Some” are calling out to the people to support their cause to stop miners from digging into our lands and getting these natural minerals such as iron, ore, copper, nickel, gold, bronze, silver, silicon, germanium and other types of metal, of which are being used in creating a lot of modern things we are using now. Especially the semiconductors which are the main component of every gadget and electronic appliance that we are using. Maybe you are now getting where this is going. Isn’t it ironic that we can see “some” people showing their support against “mining” by liking pages and groups, commenting against it on different online forums using their newest smart phones, tablets and notebooks?  

How about those who are supporting the fight against the cutting of trees around SM Baguio? We all know that once upon a time, Baguio City was once a green mountainous place and as a perfect example, the scenery on Mines View was a sight to behold. But how about now? If you can visit the place, you can see that majority of the mountains in Baguio City are now cluttered with houses. And you might wonder where “some” of those people who went to the rally against cutting of trees around SM live. And for those who are living far outside Baguio who are supporting their cause, maybe they can also try looking around Metro Manila and towns nearby where big malls are sprouting like mushrooms, same with hundreds of subdivisions and condo units, all of which were built at the expense of… guess what…cutting down hundreds and thousands of trees and without them acting against it. And it’s not surprising that “some” of those who attended the rallies are living on those condo units or subdivisions and at the same time frequent these big malls around Metro Manila.

These are just examples of what I mentioned earlier of some people saying one thing, but are unaware that they are doing the opposite. I’m not saying that their cause is wrong and that every one of them is not knowledgeable of their true cause and that’s why there’s emphasis on the word “some” on the paragraphs above. But going back to the topic, it’s obvious that some of them are just acting out on their circle of concern without taking action on their circle of influence. If only these people are truly aware of what the issues are, they will surely act better and ensure that what they are doing had real effects in their cause. 

Example for those who are against mining, I can suggest them to try lessening the technological garbage and the consumption of these metals by buying only what they truly need and not simply follow trends. It helps not only the environment but also themselves as they can save a lot of money by doing this. And next, for those who are fighting against the cutting down of trees around SM Baguio, well if you just haven’t done it yet then start planting trees at your backyards.

Avoid Getting Trapped with the Herd – It usually happens that you read and hear people talk as if they are members of a cult and chanting the same words over and over again and echoes the same opinions and sentiments in debates, online forums, etc. It’s like somebody out there orchestrated their line of thought and put all their thinking inside a box. And when these people are challenged with a counter-thought and exposed to a different line of thinking, they will be the first one to tell the other side to be “open-minded” or to accept that “things change”.  I’m sure that this is quite a familiar scenario to most of us where “pied-pipers” in the form of “surveys” and “propaganda” attracts herds with “music” which are delightful to their ears.  

This is one of the most common things that affect the way of thinking of most Filipinos especially the youth. It's by thinking that they are empowered by being “one majority voice” speaking against “the powers that be”. Though I agree that this is indeed a very effective tool of democracy if used properly but as long as the people will not do their “due diligence” and just being “part of the herd” then this is a very dangerous thing for our people. By the way, you may also want to check my other post “The Bandwagon Generation” in relation to this kind of thinking.

How about you? What can you say about our very opinionated nation and the media? Do you see dangers of having it easy to voice out opinions thru social media? Share your ideas with us. :)

The Bandwagon Generation

“BANDWAGON”, ang terminong ginagamit ngayon sa paglalarawan ng biglaang pagsikat ng isang grupo, tao, pananamit, pagkain, pananalita, kaisipan, gadget o anupaman dahil din sa biglaang pagdami ng tagasunod na mga tao na kahit karamihan ay di pa naman lubos na nauunawaan ang gamit o halaga. O kaya ay hindi pa nasusubukan ang mga ito subalit nagustuhan na rin dahil ito ay ginawa ng kanilang kaibigan, sikat na idolo o dahil ito lang kasi ang uso o “in” sa panahon na yun. Tila wala namang masama rito, pero wala nga ba?

Kadalasan, nagsisimula ang kaugaliang ito ng mga Pinoy sa batang edad pa lamang. Halimbawa sa isang barkada, may magsasabi na "tara dun tayo tumambay sa mall ngayon". Tapos yung iba sasama na lang din. Ok lang sana kung mga tambayan lang at gimikan ang sinusunod nila, pero pano sa ganitong bagay din sila nakikiride na lang, gaya ng "tara pre, etong school ang pasukan natin sa college!", "Etong course kunin natin pre, astig to!", "Tara pre, dito tayo mag-apply, ok daw sa kumpanyang ito", "Tara pre, punta tayo sa bansang to, maganda daw kita dito". Tapos yung iba, puro "tara, sige, dun na lang". Yung ganong mga kaimportante at life changing na mga bagay, nakikiride na lang sila sa sinasabi ng ibang kasama nila. Walang sariling disposisyon ika nga. Yung mga desisyon sa buhay, nakasalalay sa sinasabi at ginagawa ng iba kaya yung kinabukasan nila, ala tsamba na lang din siguro.

Dahil na rin siguro sa social media kung kaya ang “bandwagon effect” e mas lubos na napapalaganap ng mabilisan sa panahon ngayon(see:How Social Media is Ruining Our Minds). Kung isa kang negosyante at gusto mong magkaroon ng advertisement sa social media at sumikat agad ang produkto mo, normal na kumuha ka ng ilang mga bloggers na maraming followers na magsusulat para rito. O kaya mas madali, kung may budget ay ipa-try mo lang sa ilang mga sikat na tao at mas ok siguro yung mga sosyalera effect na tipong ie-exaggerate pa ang pagdescribe sa produkto mo.  Like “OMG!!! As in sobrang sarap over mega duper talagahhh, love love love! Please try it, as in, you’ll like it also cos I liked it. You’ll be like sosy din like me, promise.” with matching pictures nya na ipopost sa social media account niya habang tina-try yung product, then gagaya na yung mga friends niya. Then ishe-share na nila pagkatapos natural na ang mga followers nila makikigaya, then makiki-sosi na rin kahit pa yung product e di naman pala ganon ka-okay tapos overpriced pa pero dahil nga marami na yung naunang nagsabing “ok” yung product at karamihan pa e mga sikat, sinasabi na rin ng utak nila na “ok” yun and “worth it” naman. Sino ba naman sila na kokontra sa sinabi ng mga idol nila di ba? And si negosyante, siya ang pinakamasaya dito syempre. Well, wala namang masama rito. That’s taking advantage of the social media. No harm done. Kung negosyante ako, gagawin ko rin yun.Kung dun ba ko kikita eh. Basta yung mga sumampa lang basta sa bandwagon at di masyado gumawa ng sariling pagreresearch ay wag sana magreklamo masyado sa pagtaas ng mga bilihin at pagbaba ng kalidad ng mga produktong binibili nyo.

Mapapabili ka na lang talaga.

Di lang ito sa mga produkto nangyayari. Maging sa pagidolo sa mga tao o grupo ng tao. Dahil sikat, nananalo o kaya naman eh dahil gusto rin ng karamihan, gusto na rin ng iba kahit sila mismo e di naman naiintindihan yung ginagawa ng tao na yun. Pero basta, gusto na rin nila dahil sikat eh. Tipong halimbawa sa sports, kahit ni minsan e di naman nila nilaro o binigyan ng pansin yung laro na yun sa buong buhay nila pero bigla bigla naging solid fan daw sila k. Ang alam lang nila ay nanalo na yung athlete. Ok sana kung fan talaga, pero ang hirap sa nakisampa lang sa "bandawagon" na pag nananalo lang yung idol nila sila nagiging fan. At karamihan pa sa kanila, para lang i-angat lalo yung idolo nila, sila yung tipong magsasalita ng mga bagay na ikababagsak ng iba kahit wala nang kinalaman sa ginagawa ng mga taong sinusundan nila ang mga ito (dahil  siguro di nga nila naiintindihan yung practice). At ang malala, tipong pag di na nananalo yung idolo nila, bigla na lang silang mawawala o kaya ang unang maninira sa mga iniidolo nila at dun pa sila nagiging eksperto at biglang mas marunong pa sila sa idolo nila na dapat daw ginawa ito o kaya yun para manalo.

Ang mga “ideya” o “paniniwala” ay hindi rin nagiging ligtas sa “bandwagon” effect.  May mga tao na magiging “PRO” or “ANTI” dahil sa narinig nilang paliwanag ng isang tao na kinikilala nilang mataas ang antas ng pinag-aralan. O kaya ay dahil ito rin ang siyang paninindigan ng kanilang iniidolo sa iba’t ibang larangan. O dahil ito ang sabi ng karamihan sa kanilang mga kakilala at kaibigan. Di naman ito mali lalo na at meron talagang ilang tao na mas nakakaalam ng mga bagay bagay kesa sa atin. Pero kung tipong di natin binigyan ng pagkakataon ang ating sarili na marinig rin ang kabilang panig at tuluyan nating isinara ang ating isip sa iisang kaisipan lamang, matatawag na ring “bandwagon” lang ang paninindigang ito. Kadalasan pa ng mga tao na nasa ganitong kalagayan ay sila pa yung unang nagsasabing dapat daw na paminsan minsan ay maging “against the flow” tayo at labanan na raw ang luma at saradong kaisipan at paniniwala at matuto tayong tumanggap ng mga makabagong ideya. At sa pag-aakalang sila nga ay “naiiba” sa kanilang paninindigan, sila ay nagkakasama-sama ring lahat na may ganoong pag-aakala at wala rin silang kaibahan sa kasamahan nila na karamihan ay bulag na sumusunod lamang. At inaakala nilang sila ang may tunay na “malayang kaisipan” pero ang totoo, sila yung nakulong sa kaisipang iba ang may ideya at tinanggap na lamang nila ng buong buo ng walang kahit anong pagtatanong. Well sabi nga, “…a little knowledge is dangerous. “

Ingat, baka magaya kayo sa mga lemmings.

Maging sa mga adbokasya ay mayroon ding ganito. Puedeng para sa kalikasan, para sa kapwa tao, para sa hayop at kung saan saan pa. Dito ang makikita mo talagang napakabilis ng pagsampa ng mga tao sa “bandwagon”dahil nga naman ito ay para sa “kabutihan” (please read: The Opinionated Filipino). Andung may pipirma agad, may magdodonate, o kaya e susunod na lang kahit di naiintindihan kung para saan yung pinagagawa. Minsan, kung titingnan ng mas malalim pa yung mga adbokasyang ito, lalabas na minsan e mas malala pa yung epekto ng ginagawa natin kumpara dun sa nilalabanan o kaya naman eh wala naman talagang kinalaman dun sa mga pinaglalaban yung pinaggagagawa sa mga tao. Minsan naman e para tayong mga ipokrito na nakikisali pa sa problema ng iba pero sa sarili natin mismo e ganon din naman ang nangyayari pero wala tayong ginagawa para labanan ito. 

Ngunit hindi lamang sa pagkagusto sa mga bagay bagay nagkakaroon ng bandwagon effect. Maging sa pagka "ayaw". Kadalasan ito sa mga celebrities, sa mga singers, banda, pelikula at kahit na ano pa man na basta pumasok na sa pop mainstream ay kadalasang nagiging biktima na ng ganitong pangyayari. Nandun na tawaging baduy, corny, pangit, trying hard, poser, etc etc ang mga ito ng ilang grupo ng tao at sasakyan naman ng iba kasi nga naman, sino ba ang gugustuhing identified siya na kasama sa mga sumusunod sa “baduy”?  Pero kadalasan naman kasi sa mga bagay na ito ay ginawa o binuo hindi naman sila ang talagang target audience and hindi talaga inaasahan na magugustuhan nila yung bagay nay un dahil unang una, di naman para sa kanila talaga yun.  Ang nakakatawa rito, inuubos nila yung panahon nila sa mga bagay na “ayaw” daw nila sa pamamagitan ng pagpopost sa social media ng mga comments, pag-edit pa ng mga photo, videos, etc ng mga “ayaw” nila. Oo nga naman, ginugugulan talaga nila ng enerhiya at oras yung bagay na ayaw nila. Para nga naman maging “in” at malaman ng sangkatauhan na kaisa sila sa mga hindi baduy at corny. Nakasampa pa rin sila sa bandwagon ika nga.

You hate him but keeps mentioning him.

Minsan naman, dine-demonize pa yung iba at palalabasing masama, kontrabida at salot na sa lipunan ang isang bagay/tao/ideya at sasakyan naman ito ng mga tao na ni hindi man lang bibigyan ng kahit anong perspektibo ang pagpuna. Marami nito ngayon sa mundo ng pulitika at sigurado ako na marami na ring pumapasok sa isip ninyo kung sino sino sa kanila ang naapektuhan na ng bandwagon mindset na ito, sa kabutihan man o sa kasamaan ng kanilang karera. 


Gamit na gamit din ngayon ang bandwagon mindset ng mga survey companies. Dati nung mga 80s and 90s, para lang sa labanan ng TV station nagagamit madalas yang surveys, pero ngayon sa pulitika mas gamit na gamit. At tila pinapakinabangan pa ito ng maraming pulitiko dahil nga naman,ang mga Pilipino ngayon, ang "opinyon" at "pagboto", kadalasan e nakiki-ride na lang din sa bandwagon ng nakararami. Bakit ka nga naman boboto sa talunan? Imagine, 1200 na tao lang naman ang tinatanong kadalasan pero anlaki ng bigat na binibigay ng ibang tao dito para gumawa ng mabibigat na desisyon.

Malaking bahagi rin ng bandwagon effect ang media: TV, Radio and Newspapers.  Aminin na natin na marami sa atin e tinatanggap na bilang “gospel truth” ang nakikita sa balita. Tanggap na lang tayo ng tanggap. Dumating na nga tayo sa punto na ang mga inaasahang tagapag-hatid ng balita e hinahaluan na ng opinion ang kanilang pag-uulat, at natutuwa pa tayo dito. Tama yung sabi ni Loonie na “…Kasi lahat ng nakikita mo akala mo tama. Maghapon ka sa tv mo na nakatunganga… Kala mo alam mo yun, kala mo alam mo yan. Kala mo alam mo na lahat, wala ka pang alam…” mula sa kanyang awiting may angkop na titulong “The BOBO Song”. Sabi pa nga ng manunulat na si Napoleon Hill mula sa isa sa kanyang mga aklat, ay mas higit na tatalino ang isang lipunan kung magkakaroon ng mas higit na matalinong media.

Mukhang malayo pa ang mararating ng bandwagon effect na ito at ilang tao pa rin ang siguradong gagamitin ito para sa kanilang mga pansariling kagustuhan sa negosyo man yan, sa pulitika o sa kung saan saan pang larangan. Nasa sa atin na lang ngayon kung sasampa ba tayo sa bandwagon at hahayaan na lang natin na iba ang magisip para sa atin at kontrolin ang ating panghusga sa mga bagay bagay. O kung pipiliin nating magsimula na muli na gamitin ang ating karapatan at kakayahan bilang isang nilalang na may mataas na antas ng pag-iisip na angat sa kahit anong nabubuhay sa lupa para mag-isip naman tayo para sa sarili nating desisyon, kapakanan at kabuhayan.